हास्य-रहस्य
एक विनोद काय करू शकतो? हसवू शकतो आणि काय??? अहं! हे तर अर्धसत्य झालं. एक विनोद तुमच्या बधीर संवेदनांना अलगद आंजारून गोंजारून तर कधी गुदगुल्या करून हलकेच फुलवतो, खुलवतो. तुमच्या सुप्त आशा आकांक्षांना पुनर्जागृत करतो. विनोद हा विजेच्या सौम्य झटक्यासारखा असतो. जो तुमच्या अंतरंगातील अणूरेणूत एक अनामिक पण उत्साही खळबळ माजवतो. हेच आहे हास्याचे सौंदर्य आणि हास्यरहस्य! नाही पटत? अं... थोडं अधिक विश्लेषण करूया हं.
विनोद ऐकल्यानंतर सर्वसामान्यपणे ऐकणार्‍याची (आणि तो समजणार्‍याची !) प्रतिक्रिया काय असते बरं? एरवी लांब चेहरा आणि आंबट तोंड करून बसणार्‍या व्यक्तीच्या चेहर्‍यावर हास्याचा वसंत फुलतो. इस्त्री फिरवल्याप्रमाणे गंभीर
चेहरा करून आणि ओठांची झिप घट्ट आवळून वावरणार्‍या शिष्टाच्या चेहर्‍यावरील काही रेषा सुरकुत्यांप्रमणे हलकेच विलग होतात. एक विनोद हा मुखदुर्बळ व्यक्तीला त्या क्षणापुरता लौकिकतेचा वा प्रशंसेचा किरीट बहाल करतो. कल्पना करा, भाषणांच्या भाऊगर्दीत लंब्याचवड्या (बहुतांशी आत्मस्तुतीपर वा उपदेशपर) भाषणांनी सगळे पेंगुळलेत, काही तर चक्क स्थळकाळाची तमा न बाळगता जोरजोरात गोरू लागलेत तर काही प्रतिष्ठा जपणारे, अनावर होणार्‍या जांभयांना त्या पूर्ण व्हायच्या आतच थोपवायचा निष्फळ प्रयत्न करत आहेत आणि अशा वेळेस एखादा वक्ता वावटळीसारखा अचानक यावा आणि वळवाचा पाऊस बरसावा तशी चुटकुल्यांची बरसात करून भाषण, समस्त श्रोतेगण आणि आजूबाजूचा मलूल परिसर नव्याने जीव फुंकून ताजातवाना आणि धंद करून जावा... काय? झोपी गेलेले सगळे खडबडून जागे होणारच नं? हीच तर ताकद आहे विनोदाची!
विनोद तुमच्या आयुष्यात जागृती आणतो. कशी? तुम्हाला एखादा विनोद कान, दोळे, लक्ष एकवटून ऐकावाच लागतो. नाहीतर नेमकी पंचलाईनच मिस कराल! विनोदामधला एक शब्द जरी चुकवलात तरी त्याची सगळी मजा तुम्ही घालवलेली असेल. चुटकुला किंवा विनोद हा काही क्षणांचा... अवघ्या काही ओळींचा असतो. त्या क्षणापुरतं तरी तुम्हाला दुर्लक्ष करणं परवडण्याजोगं नसतं. हा विनोद तुम्हाला पुढचे काही क्षण गुदगुल्या करत खिदळत ठेवतो. अधूनमधून आठवून गुलाबपाण्याप्रमाणे आनंदाच्या तुषारांचा प्रसन्न शिडकावा करत राहतो आणि इतरत्र कुठे मित्रांच्या टोळक्यात किंवा फॅमिली फंक्शनमध्ये हा ऐकलेला (आणि बरोबर लक्षात ठेवलेला) विनोद सांगितलात तर तिथले वातावरण आपोआपच हलके फुलके बनवून तुम्हाला लोकप्रियतेचा सरताज घालतो वर हास्याची आणि प्रसंशेची दादही! आणि जर विनोद ऐकतानाच हा क्षण चुकवलात तर_?? तर तुम्हाला तो विनोद पूर्ण ऐकून हसणार्‍यांपैकी कोणालातरी त्याच्या हास्याचा धबधबा थांबवून अतीव कुतूहनाने, याचक बनून "काय झालं, काय झालं?" असं विचारावं लागतं. त्या समोरच्याचा हास्यधबधबा आटेपर्यंत वाट बघावी लागते. त्याने आता शिळा झालेला तो विनोद घाईघाईत, थोडक्यात, गंभीरपणे सांगितल्यावर मग तुम्ही ब्रेक लागल्यासारखे हसता; तोपर्यंत बाकीचे तो क्षण उपभोगून आपापल्या कामाकडे परतलेले असतात! गेला ना तो क्षण वाया?
मैफिलीत हसण्यासारखी मजा नाही. एकेकटं हसण्यात कसली आलेय मजा? आणि "जाऊ दे, मला नाही असल्या पाचकळ गोष्टींमध्ये रस!" असं शिष्टपणे म्हणून तुम्ही तुमचं कुतूहल दाबून ठेवण्याचं काही काळ उसनं अवसान आणत असाल... तर मग मी म्हणेन तुम्ही फार्रSSच अरसिक बुवा!!! आणखी एक छोटुकलं रहस्य सांगू?? पांढर्‍याशुभ्र दंतपंक्तींनी सुशोभित केलेल्या संपूर्ण चेहर्‍याला उत्साहाने उजळवणारे प्रसन्न हास्य असणार्‍या आणि चैतन्याने सळसळणार्‍या माणसाकडे कोणीही आकर्षित होईल की चेहरा लांब ओढून बसलेल्या, निर्जीव बुब्बूळांची संवेदनाहीन नजर कुठेतरी लांबवर लावून आणि खांदे पाडून बसलेल्या, एरंडेल प्यायल्यासारखे आंबटढाण तोंड करून बसलेल्या दु:खी आत्म्याकडे... हे तुम्हीच सांगा!
विनोद हा नेहमीच तार्किक असतो असं नाही. तो फारसा तात्विकही असत नाही आणि म्हणूनच मला विनोद आवडतो. विनोदाचे मूळ काम क्षणभराचा विरंगूळा! मोठमोठाले उपदेशाचे डोस पाजणे हे त्याचे कामच नव्हे! आणि जर पाजायचेच असतील असे उपदेशाचे डोस, तर ते विनोदाच्या शर्करेने अवगुंठीत असतील तर पचण्यास, गिळण्यास अधिक सुलभ, नाही का? काही विनोद अतार्किक असतात पण तरीही जाणकार त्यातून बरोब्बर तर्क काढून त्याचा हवा तो मतितार्थ समजावून घेऊ शकतात. खरं तर तार्किक विनोदाला खर्‍या अर्थाने विनोद म्हणताच येणार नाही. विनोद हा अतार्कीक असला पाहीजे. का? म्हणजे असं बघा हं- दोन अधिक दोन असं समोरच्याने म्हणेपर्यंत तुम्हाला त्याचं उत्तर ठाऊक असतं- चार! शे दोनशे घालवून जेव्हा तुम्ही एखाद्या महागड्या थिएटरात एखादं पिक्चर बघायला जाता तेव्हा पुढच्या प्रसंगांचा इतकंच नव्हे तर थोड्याफार फरकाने संवादांचाही अंदाज येऊ देणार्रं सरळ्धोपट कथानक तुमचा सपशेल विरस करतं कारण ते कथानक तुम्हाला तीन तासांच्या घटकांचा विरंगूळा मिळवून देऊ शकत नाही. पण हेच जर कथानकामध्ये अनपेक्षित कलाटणी मिळत असेल आणि संवादांमध्ये जागोजागी शाब्दीक विनोदाचे पंचेस पेरले असतील तर तुम्ही एवढे फुटून फुटून हसाल की तुम्हाला खाली पडू की काय या भीतीने तुमची खूर्ची पकडून ठेवावी लागेल.
एखादा गंभीर चेहरा करून विनोद सांगतोय- तो विनोद आहे याची पूर्वकल्पना न देता! आणि तुम्ही मन लावून गंभीरपणे ते ऐकताय आणि मग अचानक अशी कलाटणी मिळते की ते समजून घ्यायला तुम्ही दोन सेकंदाचा अवधी (अर्थात ज्याच्या त्याच्या कुवतीनुसार वाढीव) अवधी थबकता आणि मग जो हास्यकल्लोळ होतो की बस्स! तार्कीक, पुढचा अंदाज बांधू देणारी सरळधोपट वाक्य म्हणजे विनोद असू शकत नाही कारण तो तुम्हाला, तुमच्या पेंगुळल्या सुप्त गात्रांना जागृत कर नाही, तुमच्यात चैतन्याची पिचकारी मारत नाही. तर्क हा पुढे जाणारा असतो- एकेका पायरीवरून अंदाज बांधत पुढच्या पायरीकडे वळणारा! पण विनोद शेवटाकडून सुरूवातीकडे वळतो. पुढे काय असेल याचा तर्क बांधत असतानाच आधी गौप्यस्फोट होतो आणि मग हास्यस्फोट! आणि मग तुम्ही विचार करता अरे सुरूवात काय होती बरं? काय जादू आहे पाहा विनोदाची! प्रत्येक वाक्यागणिक तो तुम्हाला अधिकाधिक सावध करतो, तुमची उत्सुकता शिगेला पोहोचवतो आणि मग एखाद्या रहस्याचा उलगडा केल्यासारखी प्रसंगावर वरताण पंचलाईन! शेवटाबद्दल तुम्ही कदाचित काही अंदाज बांधलेही असतील पण हे अंदाज बर्‍याचवेळेस चुकतातच कारण अतार्किकतेमुळे शेवट काय असेल हे शेवटपर्यंत फक्त तो विनोद सांगणार्‍यालाच माहीत असतं आणि त्यातून तो विनोद सांगणारा अधिक संवादकुशल असेल आणि गंभीरपणे सुरूवात करून रहस्याने श्रोत्यांची उत्सुकता शिगेला पोहोचवत आवाजाचे योग्य चढउतार करत पंचलाईनची कलाटणी देण्यात पटाईत असेल तर मग काय आटीव दुधात केशरकांडीच म्हणायची!
विनोद सांगणे हीसुद्धा एक कला आहे. शेवटपर्यंत उत्सुकता ताणत नेणे आणि मग अचानक रहस्याचा उलगडा केल्यासारखं दाखवणे आणि वाक्यागणिक श्रोत्यांच्या चेहर्‍यावरील बदलणार्‍या रेषा आणि भाव न्याहाळणे हा कार्यक्रमच मोठा रोचक असतो. त्यामुळे विनोद वाचण्यापेक्षा सांगणे आणि ऐकणे जास्त परिणामकारक ठरू शकते. कारण श्रोत्यांची समोरासमोर मिळणारी दाद आणि मित्र आप्तस्वकीयांच्या सहवासात उपभोगता येणारा निर्भेळ आनंद! यात वक्ता तर तो क्षण पुरेपूर उपभोगून घेत असतोच पण श्रोत्यांनाही त्याचा त्याहीपेक्षा जास्त आनंद मिळतो.
विनोद ऐकताना, अंदाजाच्या माड्या बांधत जाणं आणि मग अचानक समजणं की अरे खोलीचा दरवाजा तर दुसरीकडूनच होता! पण अंदाजाच्या या कोसळलेल्या माड्यांमुळे श्रोत्यांना दु:ख वगैरे होत नाही उलट अचानक कलाटणी मिळाल्यामुळे धक्का बसून त्याचा उगम हास्यात होतो आणि ऐकणारे "अर्रे, अस्सं होतं काय!" असं म्हणत त्या हास्यमैफीलीत सामील होतात. कलाटणीचा वैचारिक धक्का जेवढा अधिक, तेवढा हास्यस्त्रोत जास्त आणि खळखळता! आजूबाजूचा परिसर चैतन्याने उत्फुल्ल बनवणारा, प्रसन्नतेने हिरवागार बनवणारा, तुमचे नैराश्य व टेन्शन्स क्षणार्धात दूर पळवणारा, तुमच्यातील कार्यक्षमता वाढवणारा, वातावरणातील ताण कमी करणारा!! चेहर्‍यावरची हास्याची एक वक्र रेषा सर्व वक्र गोष्टी सरळ करू शकते हेच ते हास्यरहस्य! म्हणून विनोद ऐकत राहा, वाचत राहा, सांगत राहा; "हास्यरंग" वाचत राहा; निर्मळ, निर्व्याज आणि निर्भेळ हसत राहा, हसवत राहा! [ म्हणजे मग टेन्शन्स दूर करण्यासाठी कृत्रीम हास्यासाठी मोठी रक्कम गुंतवून हास्यक्लबात जायही गरजच उरणार नाही...! खरं नं?]
0 comments:
Post a Comment