ललित : विकणे आहे...! "मार्केटिंग - एक कला"

मायबोलीवर आणि मराठीमाया.कॉम मासिकामध्ये पूर्वप्रकाशितः मायबोलीबर इथे वाचता येईल.




Marketing
ऑफीसच्या टेरेसवरील पत्राकँटीनमध्ये चिकन खायला गेलेलो. कँटीनचे मामा सुकं चिकन अप्रतिम बनवतात. "वाSSह अप्रतिम!" बोटं चाटत तृप्तीचा ढेकर देत मी मामांना विचारलं, "रेसिपी द्या हो मामा..."
"नेहमीसारखंच केलंय बेटा. प्रत्येकाच्या हाताची चव वेगळीच असते." असं मोघम बोलत अन "बकरा पटविल्याच्या" आवेशात चेहर्‍यावर विजयी हास्य खेळवत हातातली ताटं तोलत मामा पुढे सरकले. चवीला चटावलेला इमानेइतबारे दर बुधवारी येउन सुकं चिकन चापणारा एक प्रामाणिक गिर्‍हाईक त्यांनी हसत हसत कमावला होता, डाव्या हाताचा मळ असल्याप्रमाणे आणि पुन्हा स्वत:ची रेसिपी "ट्रेड सिक्रेट" ठेऊन... म्हणजे हो ना... उगाच गिर्‍हाईकाला "पर्याय" मिळता कामा नये...
"सही मार्केटिंग!" माझ्या तोंडून पुन्हा तृप्तीच्या ढेकरासोबातच नकळत दादही निसटली...



Advertising, marketingमार्केटिंग हा शब्द अगदी जीवनावश्यक गरजांइतकाच परवलीचा झाला आहे नाही?
का नाही? अगदी शाळेमध्ये ऍडमिशन घेण्यापासून्च बघा नं... तिथे तुम्हाला आत्तापर्यंत 'शिकलेला' चुणचुणीतपणा 'प्रेझेंट' करावा लागतो... मुलाला आणि त्याच्या आईबाबांनाही!
शिक्षण पूर्ण झालं? नोकरी हवीय? इंटरव्ह्यूजला जाताना 'प्रेझेंटेबल' राहाणं हे थोडक्यात स्वत:च्या व्यक्तिमत्त्वाचं मार्केटिंगच असतं. आत्तापर्यंतच्या ज्ञानाला आकर्षक व चटपटीत वागण्या-बोलण्याच्या रंगीबेरंगी आकर्षक वेष्टनात व्यवस्थितपणे 'पॅक' करून मांडल्यास नोकरीसाठी तुमचं सिलेक्शन झालंच म्हणून समजा.

नोकरी झाली आता छोकरी! लग्नासारखी उत्तम दुसरी 'मार्केटप्लेस' नाही. संस्कारी मनाला हे वाक्य थोड्डंसं टोचेलही... कपाळावरील हलक्या आठ्यांच्या जाळयांबरोबरच "काहीतरीच वाह्यातपणा!" अशीही प्रतिक्रिया नकळतपणे उमटेल. पण थोडा विचार करून पाहा. कस्टमर रिक्वायरमेंट्स आणि वर/वधूपक्षाच्या अपेक्षा यांत फार फरक नसतो... 'प्रॉडक्ट' दिसायला चांगलं हवं, आकर्षक हवं, ब्राईट-चमकदार हवं. दोषरहीत हवं. टिकाऊ हवं. वापरण्यास सर्वार्थानं उपयुक्त हवं. 'लाईफटाईमचा वादा' असेल तर आणखी आटीव दुधात केशरकांडीच!

आणि मग तुमच्या जन्माच्या वेळेपासून सुरू झालेला मार्केटिंगचा हा प्रवास तुमच्या आयुष्याच्या शेवटापर्य़ंत साथ करतो. एवढंच कशाला, राजस्थानमधील खेड्यांतील प्रथेनुसार माणसांच्या मयताला "मरण्याचं मार्केटिंग करण्यासाठी" रडण्यासाठी भाडोत्री बायका आणत ज्य़ांना 'रूदाली' असं संबोधलं जायचं. विचित्र वाटतेय? आठवा डिंपल कपाडियाचा "रूदाली"मधला अप्रतिम अभिनय! आणि आता तर तुमची जन्ममृत्यूच्या फेरयातूनाही सुटका नाही. रामगोपाल वर्मा, विक्रम भट्ट यांसारखे 'महान आत्मे' रामसेंची परंपरा पुढे चालवत मृत्यूनंतरचे मार्केटिंग करण्याचे विक्रमी उपक्रम करीत आहेत... त्यामुळे आता तुम्हाला मार्केटिंगशिवाय पर्यायच नाही. मार्केटिंगमध्ये व्यवस्थापन करणाऱ्यांची संख्या दिवसागणिक वाढतेय त्याचे कारणही हेच असावे.

Marketing
मार्केटिंग तर सगळेच करतात... कलाकार आपल्या कलेचे, व्यापारी आपल्या मालाचे, विद्यार्थी आपल्या ज्ञानाचे, शिक्षकवर्ग आपल्या शिकवण्याच्या कौशल्याचे, नोकरदार वर्ग आपल्या परफॉर्मन्सचे... मार्केटिंग तर सगळेच करतात... पण त्याला अभ्यासपूर्ण प्रयत्नांची साथ द्यायचा आणि मार्केटिंगमध्ये करीयर करण्याचा विचार करत असाल तर तुम्हा योग्य टिकाणी सर्फिंग करत आहात. हा लेख 'मार्केटिंग'चे मार्केटिंग करत आहे.
मार्केटिंगच्य व्याख्येपासूनच सुरूवात करूया... स्वच्छ आणि स्पष्ट भाषेत मार्केटिंग म्हणजे ग्राहकांना आकर्षीत करून मालाची विक्री करणे आणि पर्यायाने कंपनीला जास्तीत जास्त फायदा करून देणे यासाठी राबविले जाणारे अनेकविध उपक्रम! मार्केटिंग करण्यासाठी थोडसं संशोधन करण्याची गरज आहे; ज्याला 'मार्केटिंग ऍनालीसीस' असं म्हटलं जातं.

१) आपल्या मालासाठी सुयोग्य बाजार्पेठ आणि ग्राहक यांची यादी करणे हे मुख्य काम! २) नंतर त्यातून अंतीम यादी ठरवल्यावर त्या ग्राहकाच्या मागण्यांची एक सुची करणे हे दूसरे महत्त्वाचे काम. ३)ग्राहकांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी तुम्हाला तुमच्या प्रॉडक्टमध्ये कुठले संभाव्य बदल करणे आवश्यक आहेत का हे तपासून गरज असल्यास त्यासंदर्भातील बदलांची यादी करणे. ४) थोडंसं मार्केटिंग रिसर्च करणे किंवा बाजार्भावावर नजर ठेवणेही महत्वाचे. ५) तुमच्या मालाच्या संभाव्य स्पर्धकांची यादी करून त्यांच्या चालू बाजारभावाशी तुमच्या मालाच्या ठरवलेल्या किंमतीची तुलना करणे. ६) जर ती किंमत स्पर्धकांच्या मालाच्या तुलनेत खुपच महाग असल्यास किंमतीबाबत तडजोड करता येतेय की नाही ते पाहणे. कारण ग्राहकांच्या आदीम गरजांमध्ये परवडण्याजोगी किंमत हा मुद्दा अग्रगणी असतो हे विसरून चालणार नाही. ७) जाहीरातबाजी (ऍडवर्टायझिंग), ग्राहक सेवा (कस्टमर सर्विसेस), माध्यमे (मिडीया), ग्राहक-मालक यांतील आदानप्रदान परस्परसंबंध (पब्लीक रिलेशन्स) यांचा विचार करणेही आवश्यक आहे.

दूरदर्शन, वर्तमानपत्रे, रेडियो यांसारख्या पारंपारीक जाहीरात्बाजीबरोबर सध्याचे आघाडीचे आणि आवडते मार्केटिंग माध्यम आहे इंटरनेट अर्थात माहीतीमायाजाल!
तुलनात्मकदृष्टया इतर माध्यमांपेक्षा कमी किंमतीत आणि आकर्षक रूपात जगभर पसरण्याची क्षमता असलेल्या या माध्यमाला मार्केटिंग क्षेत्रात पहीली पसंती मिळाली नसती तरच नवल!

Online or Internet Marketing
ऑनलाईन बिझीनेस किंवा इंटरनेट मार्केटिंग हा प्रकार अत्यंत लोकप्रिय होउ पाहत आहे. नेटसॅव्ही म्हणजे कुठल्याही वयोगटातील इंग्रजी लिहीता वाचता येणारी आणि कॉम्युटरची तोंडओळख असलेली पिढी सर्रास ऑनलाईन शॉपिंग आपला खरेदीतील खर्ची पडणारा बहुमुल्य वेळ इतर 'महत्त्वाची कामे(!)' मार्गी लावण्यासाठी वापरते. आजकाल जवळपास सर्वचजण वेबसाईटच्या आकर्षक रूपातली छोटी मोठी दुकाने इंटरनेटवर थाटतात. वडेवाले, डबेवाले, पानपट्टीवालेही याबाबत मागे नाहीत, सर्वांच्याच आकर्षक वेबसाईट्स आहेत. नेत्रसुखद रंगसंगती, आकर्षक 2D-3D ग्राफीक्स, नजर ठरणार नाही असे झॅप झूप करत उघडमीट करणारे आकर्षक फ्लॅश! तुमचं ऑनलाईन ब्रँडनेम ज्याला तांत्रिक भाषेत डोमेन नेम म्हणतात (उदा: www.google.com हे Google चे डोमेन नेम आहे ) आणि तुमचे फ्लॅश, इमेजेस आणि html पाने अपलोड करण्यासाठी सर्वरवर हक्काची जागा (वेबहोस्टींग आणि ईमेल होस्टींग) बस्स! ऑनलाईन बिझीनेससाठी एवढं भांडवल पुरेसं असतं.

भांडवलाची प्राथमिक जमवाजमव केल्यावर मुख्य काम असतं ते आपल्या मालाची प्रॉडक्टची किंवा सॉफ्टवेअरची जाहीरातबाजी! जगभरातून कित्येकजण फक्त एका माउसक्लीकवर या तंत्रज्ञानाच्या लाटांवर अनिर्बंधपणे स्वार करत असतात. त्यापैकी जास्तीत जास्त जणांना भुलवून आपल्या वेबसाईटपर्यंत पोहोचवण्याचे काम SEO करतात. SEO म्हणजे सर्च इंजिन ऑप्टीमायझर्स अर्थात इंटरनेटवरील दुकानांचे मार्केटिंग तंत्रज्ञ!

तुमच्यामधील टेक्नोसॅव्ही लोकांना सर्च इंजिन्स ही कन्सेप्ट बऱ्यापैकी ज्ञात असेलच. तुम्ही एखादा शब्द वा आज्ञावली शोधण्यासाठी गुगलच्या सर्च इंजीनवर टाकता आणि गुगल त्याच्या डाटाबेसमध्ये असलेल्या सूचीमधून तुम्ही शोधत असलेला शब्द आणि त्या संबंधीत सर्व लिंक्स आणि त्यांच्या वेबसाईट्सची एक यादीच तुमच्यापुढे उघडून ठेवतो.

आपले सर्च इंजिन ऑप्टिमायझर्स लोक या सर्च इंजिनला आंजारून गोंजारून तुमच्या वेबसाईट्ची सगळी माहीती त्या सर्च इंजिन्सना खाऊ घालतात. मग या सर्च इंजिन्सवर लहरणारे सर्फर्स जर तुमच्या प्रॉडक्टविषयी शोध घेत असतील तर ते अलगदपणे तुमच्या वेबसाईटच्या माहीतीजालापाशी येऊन थबकतात. असे तुमच्या वेबसाइटच्या लिंकपाशी येऊन थबकणारे शोधक तुमच्या वेबसाईटच्या लिंकवर क्लिक करतात. हेच शोधक तुमचे संभाव्य ग्राहक असतात.

डोळे कान उघडे ठेवा, नवीन कल्पनांना मनात रुजवा... मार्केटिंग फार अवघड गोष्ट नाही...

एकदा बांद्राला टॉप्स बघायला गेले होते.. तिथला माणूस, आहा, शेखर सुमन काय 'मूव्हर्स ऍन्ड शेखर्स' चं निवेदन करेल अशा थाटात नॉन्स्टॉप बडबड करत होता... मराठी, हिंदी, गुजराती, उर्दू या भाषांवर तर प्रभुत्व होतंच (ठळक नोंद १: मार्केटिंग वाल्याने सर्वधर्मसमभाव भावना प्रमाण मानावी आणि भाषा द्वेष्टी असता कामा नये...) पण कॉन्फ़ीडेंटली चुकीचं इंग्रजीसुद्धा हासुरे स्पिकींग कोर्स केल्यागत फ़ाडफाड फाडत होता... (ठळक नोंद २: चुकलात तरी चालेल... पण मुद्दा सोडायचा नाही... समोरच्याला बोलायला विचार करायला वेळच देऊ नका...) एकेका टॉपला लहरवत हलके हलके झटके देत दाखवण्याची अदा... अहा! असं वाटत होतं की कोणी नुकती तारुण्याच्या प्रांगणात पदार्पण करणारी कॉलेजकळी लहरत मोहरत लाडीक अंगविक्षेप करतेय.. काय बिशाद माझी की मी तो टॉप घेतला नसता...

मार्केटिंगच्या तळटीपा शिकवणार्‍या आणि मार्केटिंगचे कुठलेही शिक्षण न घेता गिर्‍हाईकाला 'खुश' करण्याचे उपजत गुण असणार्‍या मार्केटिंग तज्ञाला मनोमन सलाम करावासा वाटला...

मार्केटिंग ही संकल्पना खूप मोठी आहे. तुमच्या मनाला जर कल्पनेचे गरूडपंख लाभले असतील तर मोठ्या मार्केटप्लेसचे आभाळ तुमच्या कल्पनाभराऱ्यांसाठी उपलब्ध आहे. फक्त थोडसं मागे जाऊन झेप घेण्याचा अवकाश!


ऑनलाईन (इंटरनेट) मार्केटिंग बद्दल पुन्हा केव्हातरी...

0 comments:

Post a Comment