१४ फेब्रूवारी, व्हॅलेंटाईन्स डे! पाश्चात्य संस्कृतीतील प्रेमिकांचा दिवस!! पण यावर्षी १४ फेब्रूवारी २०१३ याच दिवशी भारतीय संस्कृतीमधील प्रेमाचा देव कामदेव अर्थात मदन याचा जन्मदिवस! 'माघ शुक्ल पंचमी' हा कामदेवाचा जन्मदिवस 'वसंत पंचमी' म्हणून ओळखला जातो. वसंत पंचमीला दांपत्यसुखासाठी प्रेमाच्या, सौंदर्याच्या आणि शृंगाराच्या देवता 'कामदेव - रती' यांची पूजा केली जाते. भारतीय संस्कृतीत या दिवसापासून वसंतोत्सवाची सुरूवात होते. ऋतूराज वसंत नवसृजनाचे, चैतन्याचे, आनंद- उत्साहाचे लेणे घेऊन येतो. रंगांची, गंधाची, प्रेमाची, चैतन्याची मुक्तहस्ते उधळण करीत येणार्‍या वसंताच्या आगमनाची तयारी म्हणून वसंतपंचमी या दिवशी संपूर्ण भारतभरात चैतन्याचे प्रतिक असलेल्या पिवळ्या रंगाची वस्त्रे परीधान करून आनंदोत्सव साजरा केला जातो. नवसृजनाचे, चैतन्याचे, प्रेमाचे प्रतिक असलेल्या वसंत ऋतूचा आणि कामदेवाचा घनिष्ठ संबंध आहे. म्हणून प्रेमाचे प्रतीपादन करणार्‍या कामदेवाच्या जन्मदिवसास 'वसंत पंचमी' हे नाव!


कामदेव हा पाश्चात्य संस्कृतीमधील क्युपिडचाच भारतीय संस्कृतीतील अवतार! जणू शंकराच्या तिसर्‍या चक्षूतील क्रोधमयी अग्नीमध्ये भस्मसात झालेल्या कामदेवाने पाश्चात्य देशात क्युपिडबाळाच्या रूपाने अवतार घेतला. दोघांच्याही हातात हृदयाला प्रेमविभोरांनी घायाळ करणारे प्रेमबाण असतात.

तब्बल ४६ वर्षांनी १४ फेब्रूवारी या दिवशी व्हॅलेंटाईन्स डे व 'वसंत पंचमी' दिनानिमित्त दोन्ही संस्कृतींचा सुंदर मिलाफ झाला आहे. भारतीय काय किंवा पाश्चात्य काय दोन्ही संस्कृती प्रेमाचा संदेश देताहेत. त्यामुळे व्हॅलेंटाईन्स डे चे वावडे असणार्‍यांनी या वर्षी १४ फेब्रूवारी ला 'वसंत पंचमी' प्रेमदिन साजरा करण्यास हरकत नाही.
तशीही आपली संस्कृती प्रेमाचाच संदेश देते. मित्रांवर तसेच शत्रूंवरही प्रेम करण्याचा संदेश देते. आणि आपल्या संस्कृतीमध्ये प्रेमाचा अर्थ फक्त शृंगारापर्यंतच मर्यादित नाही. आपल्या संस्कृतीतील प्रेम जितकं रांगडं, रगेल- रंगेल आहे तितकंच राजस आणि लोभस, नाजूक आणि नजाकतदार, हळवं आणि हळूवार आहे. वात्सल्य, जिव्हाळा, आपुलकी, स्नेह, लळा, कळकळ, काळजी, धाक, आधार, भूतदया, कळवळा,माया, ममता, श्रद्धा, भक्ती, त्याग, समर्पण ही सर्व प्रेमाचीच रूपे! कृष्णाच्या प्रती असलेली राधेची भक्ती हे प्रेमाचेच रूप तर मीरेचे समर्पणही प्रेमच!

राधेच्या भक्ती कथांचे विवेचन सर्वत्र आढळते. पण मीरेचे समर्पण... याविषयी मायबोलीवर सुंदर विवेचन वाचावयास मिळाले. जवळपास सर्वच स्त्रियांच्या अंतरात एक मिस्टर राईट वा मिस्टर परफेक्ट दडलेला असतो. म्हणजे त्या मि. परफेक्टच्या ठायी असलेल्या अपेक्षित गुणांचे जिगसॉ पझल्ससारखे तुकडेच! भेटलेल्या प्रत्येक पुरूषामध्ये ती स्त्री आपल्या अपेक्षित गुणांचे तुकडे ठेऊन पाहते. सर्व तुकडे सांधले जाऊन मि. परफेक्टचं पूर्ण कोडं उकलतच नाही. पण त्यातील जास्तीत जास्त अपेक्षांचे तुकडे ज्यामध्ये बसतील त्याला ती आपला मि. परफेक्ट म्हणून स्वीकारते. पण मीरेचं तसं नव्हतं. मीरेने श्रीकृष्णालाच तिचा मि. परफेक्ट म्हणून निवडले. त्याच्याविषयी कुठलाही पूर्वग्रह वा अपेक्षा न बाळगता... त्याच्या सर्व गुणांनाच तिने मि. परफेक्टचे गूण म्हणून स्वीकारले. त्यामुळे तिच्या मनातील मि. परफेक्टची प्रतिमा आधीपासून परफेक्टच होती...परीपूर्ण, एकसंध, अभंग! ज्या प्रतिमेला ती परीपूर्णपणे समर्पित झाली. तिचा विरह, व्याकूळता, समर्पण यांतून अवीट मार्दव व माधुर्याची गोडी असलेली भक्तीगीते जन्मास आली. मीरेचा हा समर्पणभाव आपल्या ठायी येईल त्यादिवशी आपला मिस्टर परफेक्ट/मिस परफेक्टचा शोध संपूष्टात येईल.

म्हणून या वर्षी खर्‍या अर्थाने प्रेम करा... प्रेमाचा खरा अर्थ समजून घ्या.
कारण प्रेम म्हणजे प्रेम म्हणजे प्रेम असतं...
तुमचं आणि आमचं अगदी...


व्हॅलेंटाईन्स डे आणि 'वसंत पंचमी' च्या सर्वांना हार्दीक शुभेच्छा!!

--- स्वप्नाली वडके तेरसे
('वसंत पंचमी' संदर्भ : लोकसत्ता, मुंबई वृत्तांत, मंगळवार, १२ फेब्रु. २०१३)

आयडियाची व्हॅलेंटाईन्स डे ची नवी जाहीरात... "हॅ! बीस रूपयेका फ्लॉवर?? इससे अच्छा तो कॉलीफ्लॉवरही ले आते..." म्हातारी हेटाळणीच्या सूरांत म्हणते आणि जवळजवळ त्याच क्षणी तू चमकून माझ्याकडे पाहीलंस आणि एका डोळ्याने मी तुझ्याकडे! तुझी ती प्रतिक्रिया अपेक्षित होतीच मला! वर हसून म्हणालासही..."म्हातारी तुझाच अवतार दिसतेय!" मी हसले. तुझ्या अपेक्षित प्रतिक्रियेवर आणि त्या म्हातारबाबांच्या डिट्टो तुझ्यासारख्याच हताश प्रतिक्रियेवर!



तू महागडं गिफ्ट आवडीने आणायचंस आणि मी टॅग चाचपडत "खूप महाग आहे नै.." असा आंबट चेहरा करत तुझ्या उत्साहावर विरजण घालायचं हे तर ठरलेलंच असतं. खरंतर आपण कित्ती वेगवेगळे आहोत ना... मी खूप्प गोडमिट्ट खाणारी आणि तू झणझणीत चमचमीत मसालेदार! तुला चायनीज प्रिय तर मला अज्जिबात आवडत नाहीत ते बुळबुळीत प्रकार... (अर्धी भीती की पॅक पॅक ऐवजी क्वॅक क्वॅक्/चींचीं किंवा मग अगदीच डरावचा एखादा बुळबुळीत लेग पुढ्यात येईल... विचारानेच पोटात ढवळलं बघ यॅक्क!!)
मला पंजाबी ग्रेव्हीवाल्या डिशेस आणि कुल्चा/पराठा/नान ऑल टाईम फेव तर तुला ते काजू, कांदा- टोमॅटोंच्या गोडूस ग्रेव्हीजचं वावडं! त्यामुळे हॉटेलात दोघांपैकी एकाला नित्यनेमाने खवय्येगिरीची इच्छा दडपून टाकावी लागते. तू काटेकोर स्वच्छतेवाला, परफेक्शनिस्ट आणि माझा आपला बागडबिल्ली गबाळखाना! तू ब्रँड कॉन्शस अगदी 'शूजपण वूडलँड्सचेच हवेत' कॅटॅगिरीवाला आणि मी मात्र श्शी ते कळकट्ट शूज २००० वाले वाटतात तरी कै? असं नाकं मुरडत ऑल सिझनची २५०-३०० वाली दादर पूर्वच्या एखाद्या छोट्याशा चप्पल स्टोअर मधून चप्पल घेणारी! तुझे ड्रेसेस मॉलमधले... मी मात्र 'जय हिंदमाता' वाली!!

आपल्या इवल्याश्या किचनमध्ये माझी झारे-चमचे-सुर्‍या आयुधांसह मारामारी चालू असताना तुझी अनावश्यक लुडबूड आणि हजारभर स्वच्छतेचे नियम कम सूचना मला फार इरिटेट करतात तर माझं दिवसभर सोशल नेटवर्कींगच्या साईटवर सतत 'माझे अभिनव विचार' पोस्टत पडीक असल्याने तुझ्या डोक्यात तिडीक जाते. खरंच आपण खूप वेगवेगळे आहोत ना! अगदी दोन ध्रुवांसारखे विरूद्ध स्वभावाचे! आपल्या नावांची आद्याक्षरं पण बघ 'S' आणि 'N' अगदी साऊथ आणि नॉर्थ पोल! यावर तू कौतुकाने म्हणालेलास, "अपोझिट पोल्स अ‍ॅट्रॅक्ट इच अदर!" आपलं अगदी तसंच आहे ना?

खुपदा विचार करते आपण एवढे वेगळे तरीही आपण एकत्र कसे? बर्‍याचदा या वेगळेपणातही साम्य जाणवतात... चंगोच्या चारोळ्या, सौरव गांगुली, फोटोग्राफीची, नाटकांची, क्रिकेटची, आर्ट आणि पेट्रिओटिक सिनेमांची आवड, छान काही वाचण्याची-पाहण्याची, फिरण्याची आवड, (कित्तीही नाकं मुरडली-शिव्या घातल्या तरी) तुझ्या प्रिय वपुंची फिलॉसॉफी, बरीचशी मतं-तत्वं आहेत मिळतीजुळती! आणि आपल्याला घट्ट जोडणारी लिंक आहेच त्याशिवाय का बर्‍याचदा तुला काही बोलायचं असताना मीच आधी ते बोलून टाकते...'तुमने मूंह की बात छीन ली...' असं नेहमी होतं. मग तरीही आपण बर्‍याचदा एकमेकांसाठी अनभिज्ञ का असतो? माझ्या बर्‍याचशा आवडीनिवडी तुला माहीतच नाहीयेत अजूनही ही माझी तक्रार तर तुला सध्या मी फार गृहीत धरते, तुझ्याकडे दुर्लक्ष करते ही तुझी तक्रार.

त्यादिवशी फेसबूकच्या माझ्या पेजवरील छान काहीसं सुचलेलं तुला वाचायला दिलंस तेव्हा नेहमीसारखाच भारावून गेलेलास, भावूक झालेलास. तुझ्या डोळ्यांतील हे भारावलेपण, माझ्याबद्दलच्या कौतुकाची चमक मला फार फार आवडते... पेज लाईक्सपेक्षा कित्येक पटींनी जास्त! मी पटकन बोलून गेले,"मला हे सगळं सर्वात आधी तुला वाचायला द्यायचं असतं रे, पण तू भेटतच नाहीस बघ हे लिहील्या लिहील्या वाचायला द्यायला..."
"मी असतो गं, तुझ्याकडेच वेळ नसतो माझ्यासाठी...!" मी चमकून पाहीलं तर तुझ्या डोळ्यांत दुखावलेपणाचं पाणी! क्षणभर माझ्या हृदयाचंच पाणी पाणे झालं...

खरंच रे... बाळ झाल्यापासून, टिव्ही आणल्यापासून, लॅपटॉप घेतल्यापासून आपण एकमेकांना खूप कमीवेळा भेटतो ना... खूप काही सांगायचं असतं मनातलं, काही लाडीक तक्रारी... प्लॅनिंग्ज असतात, स्वप्नं असतात, खूप काही शेअर करायचं... सारं सारं राहूनच जातंय का? गृहीत धरतोय एकमेकांना... आणि मग त्यातून गैरसमज! तू निदान मनातलं सगळं सांगतोस, मला जमतच नाही मनातलं सांगायला. त्यादिवशी सगळे लेख कौतुकाने वाचलेस, अचानक विचारलंस, "एकदा लिहीशील फक्त माझ्याबद्द्ल? माझ्यासाठी??"

तुझ्याबद्दल लिहावंसं?? काय लिहू? तुला ऐकायचं असतं माझ्याकडून तुझ्याबद्द्ल... बरंच काही!! जमतच नाही मला सांगायला... तुझ्याबद्दल आवडणारं, खटकणारं... कधी जमेल माहीत नाही! एवढ्याशा लेखात, आपलं वेगळेपण तरीही एकत्र असणं, आपलं नातं, चुकत माकत, धडपडत, एकमेकाला सावरत इथपर्यंत आलोय तो प्रवास, एकमेकांना जे काही भरभरून दिलं ते प्रेम कधी कधी दु:खंही... मावणार नाहीच सारं काही इथे! सांगायचंय तुला, जमेल तसं... जमेल तेव्हा... व्यक्त व्हायचंय तुझ्यापुढे! तुझं परफेक्शनिस्ट असणं, राग किंवा तक्रारही त्रागा न करता हळूवारपणे स्पष्टपणे मांडणं, तुझा देशाबद्दलचा अभिमान, तुझं अतिसंवेदनाशील असणं, तुझं छान माणूस असणं, गरीब-गरजूंना जमेल तितकी मदत करणं, माझ्यापुढे अगदी लहान मूल होऊन लाड पुरवून घेणं, गाल फुगवून तक्रारी करणं, आपल्या बाळाचा लाडका बाबा नव्हे आईच असणं (त्याला मी तर फक्त जन्म दिलाय, खरं आईपण - अतिकाळजीने निभावतोस तूच!) सगळं सगळं खूप लोभस आहे रे... सांगेन तुला हे सर्व कधीतरी थकून भागून घरी येशील, माझ्या मांडीवर डोकं ठेवशील, तेव्हा तुझ्या केसांतून हळूवारपणे हात फिरवत सांगेन ना... जमेल तसं.

माझ्या एका खूप खास मैत्रीणीने (ओळखलं असशीलच ती मैत्रीण कोण ते! बरोब्बर! सासूच तुझी!!!) सांगितलेलं, "नवरा लहान मुलासारखाच असतो, त्याला कधी कधी स्वतःचा खूप खास वेळ द्यायचा, त्याचे लाड-कोड पुरवायचे, विशेषतः आपल्याला बाळ झालं की त्याच्याकडे दुर्लक्ष अज्जिबात होऊ द्यायचं नाही!" तिचं म्हणणं पाळेन बरं मी तंतोतंत, न कंटाळता! कायम माझा पहीला मुलगाच राहा!! तुला बरंच काही सांगायचं असतं मला, माझ्याकडून ऐकायचं असतं... आजपासून तू घरी आल्यानंतरचा स्पेशल टाईम फक्त आणि फक्त तुझ्यासाठी!


आणि हो कधी सांगितलं नव्हतं पण गेल्यावर्षी तुझी छोटीशी डिट्टो कार्बनकॉपी मला गिफ्ट दिल्याबद्दल मी तुझी आयुष्यभर ऋणी राहीन. या वर्षीचा आपला व्हॅलेंटाईन डे फार खास असणारेय माहीतेय? आपल्या नात्याला दृढ करणारे, आपल्या हातांची गुंफण अधिकच घट्ट करणारे चिमुकले हात आपल्यासोबत असणारेत... सो हॅप्पी हॅप्पी व्हॅलेंटाईन्स डे!!!


-- स्वप्नाली वडके तेरसे